Yeni Liselere Geçiş Sistemi Neler Getiriyor ?

2013-14 eğitim öğretim yılından bu yana uygulanan TEOG yerine getirilen yeni liselere giriş sisteminde, artık liselerin tümü sınavla öğrenci almayacak. Seçici liselere girmek isteyen öğrenciler sınava girecek. Sınav sonrasında istediği okula yerleşemeyenler yaşadığı bölgedeki okullar arasından, adrese dayalı sistemle tercih yapıp yerleştirilecek. Sınava girmek istemeyenler ise direkt bölgelerindeki okullar arasından, adrese dayalı sistemle en az 2, en fazla 5 okul tercih edebilecek.

Yeni sistemin ayrıntıları belli olmaya devam ediyor. Sadece 8. sınıf konularını kapsayacak ve 90 sorudan oluşacak sınav 2 Haziran’da yapılacak. Yaklaşık 1 milyon öğrenci sınava girmek için başvurdu. Öte yandan sınavla öğrenci alacak seçici liseler de belirlendi. Eğitim bölgelerinin ise haziran ayında açıklanması planlanıyor. Peki sınavla alacak okullar nasıl tespit edildi? Okul türlerinin dağılımda iller arasındaki farklılıklar neler?

Tablo 1: 2018 yılında sınavla öğrenci kabul edecek okulların okul türüne göre dağılımı

Kaynak: MEB (2018) Sınavla Öğrenci Alacak Ortaöğretim Kurumlarına İlişkin Merkezî Sınav Başvuru ve Uygulama Kılavuzu. Nisan 2018, http://www.meb.gov.tr/sinavlar/dokumanlar/2018/MERKEZI_
SINAV_BASVURU_VE_UYGULAMA_KILAVUZU.pdf

Millî Eğitim Bakanlığı’nın açıklamalarına göre, her ilde öğrencilerin yüzde 10’unun sınavla alan okullara yerleştirilmesi planlandı. Sınavla alacak okullar belirlenirken de geçmiş yıllarda TEOG’da öğrencilerin en çok tercih ettiği okullara bakıldı. Öğrenciler en çok Fen lisesi, Sosyal Bilimler lisesi ve Anadolu lisesi tercih ediyordu. Sınavlı okullar belirlenirken her ilde fen ve sosyal bilimler liselerine öncelik tanındı. Türkiye’deki tüm fen ve sosyal bilimler liseleri sınavla öğrenci alacak. Daha sonra, listeye dahil edilecek Anadolu liseleri seçildi. Bu okullar da belirlenirken, kriter olarak köklü lise veya proje okul olup olmaması ve geçen yılın taban puanları dikkate alındı. Bunun yanı sıra, okulların pansiyonlarının olmasının da listeye dahil edilmelerinde önemli bir gerekçe olduğunu söylendi. Türkiye genelindeki 2 bin 434 resmi Anadolu lisesinden 222’si sınavla alacak. Sınavla alacak okul türlerinden diğer ikisi de mesleki ve teknik Anadolu liseleri ve Anadolu imam hatip liseleri.

Okulların illere göre  dağılımına baktığımızda 81 ilin tamamında fen lisesi bulunuyor; ancak 14 ilde “sosyal bilimler lisesi” bulunmuyor (Adıyaman, Bartın, Bayburt, Bilecik, Bingöl, Karabük, Kars, Kırıkkale, Niğde, Sinop, Tunceli, Uşak, Yozgat, Zonguldak). Yine 81 ilin tamamında sınavla öğrenci alan Anadolu imam hatip lisesi ve mesleki ve teknik Anadolu lisesi de bulunuyor.

34 ilde sınavla öğrenci alan Anadolu lisesi yok

Toplam 34 ilde ise sınavla öğrenci alan “Anadolu lisesi” bulunmuyor (Amasya, Ardahan, Artvin, Bartın, Bayburt, Bilecik, Bolu, Burdur, Çanakkale, Çankırı, Çorum, Edirne, Erzincan, Giresun, Gümüşhane, Iğdır, Isparta, Karabük, Karaman, Kastamonu, Kırıkkale, Kırklareli, Kırşehir, Kilis, Kütahya, Mardin, Ordu, Rize, Sinop, Tokat, Trabzon, Tunceli, Yalova, Yozgat). Bu illerde sınavla alan Anadolu lisesi olmaması öğrencilerin eğitim bölgesi içinde olan Anadolu liselerine sınavsız yerleşebileceği anlamına geliyor. Bakanlık yetkilileri,  sistem açıklandığından bu yana hiçbir öğrencinin istemediği bir okul türüne yerleştirilmeyeceğini, eğitim bölgelerin bu durum gözetilerek yapılacağını vurguluyor. Ancak sınavla almayan Anadolu liselerine talep fazla olduğunda bu okulların eğitim bölgelerine nasıl dağıldığı ve talebin ne kadarını karşılayacağı süreç içinde anlaşılabilecek.

Öte yandan listedeki okullardan bazı Anadolu imam hatip ve mesleki ve teknik Anadolu liseleri öğrencilerinin bir kısmını sınavın yanı sıra sınavsız, adrese dayalı kayıt sistemiyle de alacak.

Sınavla öğrenci alacak okullarda akademik başarıya bakıldı mı?

Sınavla öğrenci alacak olan okulların akademik başarıya göre seçilip seçilmediğini söylemek güç olsa da elimizde, yorum yapmamıza olanak sağlayan birkaç veri bulunuyor. PISA sonuçları bir ölçüt olarak kabul edilirse en başarılı okul türlerinin fen liseleri ile sosyal bilimler liseleri olduğu anlaşılıyor. Bu liselerin tamamının sınavla öğrenci alıyor olması, akademik başarı ile sınav koşulu ilişkisini doğruluyor. Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Sistemi (ÖSYS) sonuçları bir ölçüt olarak kabul edilirse, 4 yıllık bir üniversiteye yerleşen öğrenci oranı bakımından da benzer bir yorum yapmak mümkün. Öte yandan, Anadolu imam hatip liselerine ayrılan kontenjan (yüzde 23) Anadolu liselerine (yüzde 27) yakın; ancak hem PISA hem de ÖSYS sonuçları Anadolu liselerinin başarısının Anadolu imam hatip liselerinin oldukça üzerinde olduğunu gösteriyor.

“Hem sınavla hem sınavsız öğrenci alımı karışıklık yaratabilir”

Listedeki okullar incelendiğinde kontenjan sayısının okula göre değiştiği görülüyor. Okul türüne göre ortalama kontenjanlara bakıldığında;  Anadolu imam hatip lisesi 97, Anadolu lisesi 156, fen lisesi 112, mesleki ve teknik Anadolu lisesi 43, sosyal bilimler lisesi 106. Bu durum, özellikle mesleki ve teknik Anadolu liselerinde sınavla ve sınavsız öğrenci alan sınıflar bulunacağını gösteriyor.

Bazı okullarda hem sınavla hem sınavsız öğrenci kabul edilecek olması, öğrenciler ve ebeveynler durum kafa karışıklığı yaratabilir, öğrenciler mahallelerinde gitmek istedikleri liseleri sınavla öğrenci alan liseler listesinde görünce, sınava girmek zorunda olduğunu düşünebilir ancak bu lise kontenjanının sadece bir kısmını sınavla alıyorsa, öğrenci aslında sınava girmek zorunda olmayabilir. Bunun yanında, öğrencinin gitmek istediği lise kontenjanının bir kısmını bile sınavla alıyorsa, birçok öğrenci kendisini garantiye almak için yine de sınava girebilir. Bu da sınava giren öğrenci sayısını artırarak, önceki yıllarda yaşanan rekabetin, test ve okul dışı kaynaklara yönelmenin, sınav stresi ve kaygının devam etmesine sebep olabilir.

Eski ve yeni sistem karşılaştırması

Öğrencilerin tüm liselere sınavla girdiği TEOG dönemi (2013-17) öncesinde de, bazı okullar sınavla öğrenci alıyordu. Peki, Ortaöğretim Kurumları Seçme ve Yerleştirme Sınavı (OKS) ve Seviye Belirleme Sınavı (SBS) sistemlerinin uygulandığı dönemlerdeki okul türlerinin kontenjanları nasıldı? Geçmiş dönemlerle karşılaştırma yapıldığında, kontenjan dağılımında payı en çok artan okul türünün Anadolu imam hatip lisesi olduğu görülüyor.

Tablo 2: Yıllara göre, sınavla öğrenci kabul eden resmi okulların kontenjan dağılımı (özel okullar dahil edilmemiştir)

*2018 yılında Anadolu öğretmen lisesi bulunmuyor. Bu okul türünün kontenjanı 2007’de %8, 2013’te %5’tir.

2013’te Seviye Belirleme Sınavı (SBS) sistemi uygulandığında, sınavla öğrenci alan okul kontenjanlarının yüzde 10’u Anadolu imam hatip lisesi iken yeni sistemde bu oran yüzde 23. Mesleki ve teknik Anadolu liselerinin oranının ise 2013’te yüzde 28 iken 2018’de yüzde 15’e düştüğü görünüyor. Anadolu lisesi, fen lisesi, sosyal bilimler liselerinin kontenjan oranları ise önceki yıllarda olduğu gibi.